Δρ. Χρυσούλα Σπυρέλη
1823:Η μάχη της Κορομηλιάς (ή Σοβολάκου ή Αγίου Βλασίου)
και ο Γ. Καραϊσκάκης
Η μετατροπή της Ιστορικής μνήμης σε δρώμενο[1].
«Η οθόνη βουλιάζει, σαλεύει το πλήθος
εικόνες ξεχύνονται με μιας
που πας παλικάρι, ωραίο σα μύθος,
κι ολόισια στο θάνατο κολυμπάς»
(Στίχοι και Μουσική ερμηνεία: Διον. Σαββόπουλου, Ωδή στον Καραϊσκάκη, 1969)
 |
| Τα περίφημα Ταμπούρια στην Κορομηλια |
[…]Ένα χιλιόμετρο πάνω από τον Άγιο Βλάση (έδρα του Δήμου) στα σύνορα με το Δ.Δ. Χούνης, σε υψόμετρο 1000-1500μ., στο σημείο που χαμηλώνει η κορυφογραμμή της ελατόφυτης οροσειράς του Παναιτωλικού, υπάρχει ένα φυσικό οχυρό με μεγάλα λιθάρια τα οποία οι ντόπιοι ονομάζουν «Ταμπούρια του Καραϊσκάκη». Στους πρόποδες της χαμηλωμένης οροσειράς, η μικρή κοιλάδα φέρει το όνομα Αλώνι της Κορομηλιάς. Δύο ώρες βορειότερα, με τα πόδια, βρίσκεται σήμερα το φράγμα των Κρεμαστών του ποταμού Αχελώου που χωρίζει την Ακαρνανία από την Αιτωλία.
 |
| Περιοχές που έδρασε ο Καραισκάκης |
Σ’ αυτό το ύψωμα της Κορομηλιάς που ανήκε άλλοτε στο αρματολίκι του Σοβολάκου, 16-17 Γενάρη του 1823, λίγες μέρες μετά την Α’ αποτυχημένη πολιορκία του Μεσολογγίου, οι Τούρκοι αδυνατώντας να περάσουν τον αφρισμένο Αχελώο στα πεδινά, κοντά στο Αγρίνιο, για να ριχτούν στον Βάλτο κι από κει στην Ήπειρο, αποφάσισαν να στείλουν δύναμη 3000 στρατιωτών με αρχηγούς τον Άγο Βασάρη, τον Ισμαήλ Πλιάσα και τον Χατζή - Μπέντο, προκειμένου να διαβούν τον Αχελώο από ψηλότερα όπου υπήρχαν γεφύρια.
Ο Γ.Κ. βρισκόταν τότε στα Άγραφα και ειδοποιημένος για τις Τουρκικές κινήσεις αποφάσισε να τους εμποδίσει καταλαμβάνοντας το ύψωμα της Κορομηλιάς με πολεμιστές από τη γύρω περιοχή. Οι Τούρκοι όταν έφτασαν και διαπίστωσαν ότι η διάβαση στη κορυφή ήταν κατειλημμένη, μάταια προσπάθησαν να έρθουν σε διαπραγματεύσεις. Πρότειναν ύστερα αμοιβή, κάτι που φυσικά δεν δέχτηκε ο Γ.Κ. Ήλθε τελικά σε μονομαχία με τον Χατζή –Μπέντο και τον πυροβόλησε θανάσιμα. Μετά την απώλεια του Τούρκου αρχηγού, άρχισε σκληρή μάχη. Πανικόβλητοι οι Τούρκοι κινήθηκαν προς τον Αχελώο όπου είχαν οικτρό τέλος.
Αυτά περίπου γράφει η επίσημη Ιστορία (Σπ. Τρικούπης, Κ. Παπαρηγόπουλος, κ.ά.)[2] στηριγμένη κυρίως στα απομνημονεύματα των αγωνιστών. Πολύ σύντομα ο πνιγμός των Τούρκων στον Αχελώο εμπνέει τον Δ. Σολωμό στις στροφές 104-117 του Εθνικού μας Ύμνου και πολύ αργότερα τον Γ. Ζαλοκώστα στο ποίημά του "Η μάχη του Σοβολάκου". [3]
 |
| Το περίφημο τάσι του Χατζημπέντου |
Αλλά και στην προφορική παράδοση της περιοχής, μάρτυρας των γεγονότων το πρωτοπαλίκαρο του Καραϊσκάκη, Ζαχαρής Στουρνάρας (έτος γεν. 1802).[4] Αυτός κρατάει και τα λάφυρα του Χατζη-Μπέντου (τοπικές αφηγήσεις θέλουν αυτόν να δίνει τη χαριστική βολή στον Τούρκο αρχηγό). Την ασημένια κούπα του παίρνει αργότερα στην προίκα της η εγγονή του,[5] ενώ στον συνονόματο εγγονό του Ζαχαρή Ελευθερίου Στουρνάρα[6] μεταβιβάζονται εκτός από το τουρκικό γιαταγάνι και τα προσωπικά του σημειώματα για τη μάχη.
Συνειδητοποιημένος ο απόγονος του πολεμιστή αφήνει το πρώτο χειρόγραφο (1974), λίγο πριν πεθάνει, με λεπτομέρειες γύρω από τη μάχη και έμμεσες μνήμες σημαντικές για τους συνομήλικους του αλλά και τους νεότερους συντοπίτες του με τους οποίους συναναστρεφόταν. Τα χειρόγραφα βρίσκονται σήμερα στο δισέγγονο του πολεμιστή, Δημήτριο Ζαχαρία Στουρνάρα.[7]
Μέχρι εδώ ο τόπος Μνήμης, δηλαδή το ορεινό τοπίο με τα φυσικά ταμπούρια όπου παραπέμπουν οι γεροντότεροι τονίζοντας στο πέρασμα του Γ.Κ. στα μέρη, πλαισιώνεται συνεχώς με συζητήσεις γύρω από το ποιός σκότωσε τελικά το Χατζη- Μπέντο ή ποιά ονόματα από τα γύρω χωριά πήραν μέρος στη μάχη. Λίγο - πολύ όλοι αναζητούν τον ήρωα – πρόγονό τους. Έτσι ο ανεπίσημος λόγος των ανωνύμων γίνεται ένα ισχυρό ένζυμο, μέχρι που φτάνει η ώρα, τρίτης και τέταρτης γενιάς απόγονοι των αγωνιστών, να επανασηματοδοτούν τον τόπο Μνήμης με υλικά μνημεία.
 |
| Το μνημείο στα Καραμανέικα |
Πρώτα με μια αναμνηστική στήλη ευγνωμοσύνης στο 39ο χιλιόμετρο εθνικής οδού Αγρινίου – Καρπενησίου, σε ένα σημείο που μπορεί να αντικρίσει κανείς την Ιστορική βουνοκορφή. Στήθηκε από το "Σύλλογο Ιστορικών Μελετών[8] του Ι. Αγώνα" το 1975. Αργότερα το 1985 στη θέση Ταμπούρια, με πρωτοβουλία της Ένωσης Παρακαμπυλίων στήνεται Προτομή του Γεωργίου Καραϊσκάκη.[9]
Την επόμενη δεκαετία τοπικοί φορείς και πολιτιστικοί σύλλογοι οργανώνουν πολιτιστικές εκδηλώσεις «Καραϊσκάκεια»,[10] επιλέγοντας την ονομασία από το χώρο της Ιστορικής Μνήμης. Επανέρχονται στο προσκήνιο οι προφορικές αφηγήσεις των γερόντων, ανοίγονται βιβλία και ξαναδιαβάζεται η Ιστορία. Τοπικοί λόγιοι γράφουν για τη μάχη της Κορομηλιάς, κυκλοφορούν τευχίδια ή δημοσιεύματα.[11] Ο συγγραφέας Ν. Σκιαδάς γράφει το μυθιστόρημα Ο Χουσιάδας (1988), εμπνευσμένο από τα γεγονότα της μάχης.
 |
| Η προτομή του Καραισκάκη στο ταμπούρι |
Οι τροχοί της μνήμης γυρίζουν αδιάκοπα. Ο τόπος οργώνεται, ο σπόρος πέφτει πυκνός και φυτρώνει το πάθος.
Σε μία από τις πρώτες επιμνημόσυνες δεήσεις στα Ταμπούρια (1997), δύο νέα παιδιά, ο Σπύρος Ρεκατσίνης και ο Γιώργος Ζησιμόπουλος από αγροτικές οικογένειες, καβάλα στα περήφανα άλογα τους, διασχίζουν το ιστορικό μέρος κάνοντας μια αυθόρμητη πατριωτική εμφάνιση. Ήταν ένα μικρό δρώμενο που τράβηξε τα βλέμματα των παρισταμένων. Την επόμενη χρονιά (1998) κάνουν την ίδια εμφάνιση ντυμένοι ο ένας Τούρκος κι ο άλλος Έλληνας (αυτή τη φορά ο Κώστας Κοντογιώργος και ο Γιώργος Ζησιμόπουλος). Η Καλλιρρόη Παπαγεωργίου, νεαρά φυσικός και μέλος του τοπικού συλλόγου Αγιοβλασιτών, υποδεικνύει στα παιδιά να ανταλλάξουν τα λόγια της μονομαχίας Καραϊσκάκη – Χατζη - Μπέντου, όπως τα διασώζει ο Δ. Φωτιάδης: «Θα βγεις ώρες γύφτο, γιε της καλογριάς;».
Το δρώμενο πλουτίζεται με αυτοσχέδιες χειρονομίες και λόγια, αρέσει, προκαλεί εντύπωση και τις επόμενες χρονιές το περιμένουν όλοι. Η μνήμη ενεργοποιείται περισσότερο κι ο χώρος επανασυμβολοποιείται.
 |
| Αναπαράσταση 2001 Ο Γ.Ζησιμόπυλος,υποδύεται τον Καραισκάκη |
Το 2001 το δρώμενο απρόβλεπτα γίνεται πια δράση με αρχή, μέση και τέλος. Μια παρέα τριαντάρηδων, συστρατεύονται κυριολεκτικά να δώσουν το δυνατό χτύπημα για την αφύπνιση της μνήμης σε καιρούς που όλοι νομίζουμε πως μας πήρε ο καταναλωτικός κατήφορος.
Η Βάια Σπυρέλη, εκπαιδευτικός και θεατρολόγος, γράφει το σενάριο[12] αξιοποιώντας την Ιστορική και προφορική Μνήμη. Μοιράζονται οι ρόλοι και το έργο σκηνοθετείται στο φυσικό τοπίο. Τους πρωταγωνιστές πλαισιώνουν 70-80 άτομα κάθε ηλικίας (μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενοι, ενήλικες, συνταξιούχοι). Άνδρες, γυναίκες δημότες ετεροδημότες μπαίνουν στο πανηγύρι της Μνήμης ενθουσιώδεις και μεταφέρουν τον ενθουσιασμό στον κόσμο. Ορίζεται η ημερομηνία της θεατρικής παράστασης. Γίνεται πρωί στο φυσικό φως και στην αγριάδα των βουνών. Απέναντι ο κόσμος παρακολουθεί. Κάδρο το φυσικό τοπίο. [13]
Μουσικά, οπτικά με ειδικά εφέ συμπληρώνουν την τέχνη των δρώμενων και συμβολοποιούνται τα λιθάρια, οι κορυφές και όλα τα στοιχεία που απαρτίζουν το χώρο. Από το 2001 μέχρι και σήμερα (2006) τουλάχιστον, η παράσταση δίνεται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή του Αυγούστου μετά την εορτή της Παναγίας[14] και είναι μια από τις κυριότερες εκδηλώσεις του Δήμου Παρακαμπυλίων και στις τρεις δημαρχιακές περιόδους (Δημαρχίες Δ. Σκιαδά , Γ. Γκέκα και Λ. Παπαθανασίου).
 |
| Εντυπωσιακή εικόνα απ το γιουρούσι των Ελλήνων στην αναπαράσταση του 2003 |
*
Τα δρώμενα αυτού του τύπου εντοπίζονται και σε άλλα μέρη (π.χ. αναπαράσταση του Χορού στο Ζάλογγο, Ανατίναξη του Καψάλη στο Μεσολόγγι). Όμως εδώ συμβαίνει κάτι το διαφορετικό.Η μικρή κοινωνία γίνεται ηθοποιός και το ιστορικό τοπίο σκηνικό. Οι εθελοντές του δρώμενου ταυτίζονται με τους ήρωες, έχουν τα ονόματα των προγόνων (όπως διασώζονται στις γραπτές πηγές), γνωρίζουν το στρατηγικό σχέδιο του Καραϊσκάκη, θαυμάζουν την ευφυΐα του και την αντίστασή του στην ύπουλη δωροδοκία των Τούρκων. Το ποτάμι που τραγούδησε ο Σολωμός στον Εθνικό ύμνο με αφορμή τη Μάχη της Κορομηλιάς είναι πίσω, το βλέπουν. Ακούνε τη Γυναίκα να βγαίνει στην κορυφή και ν’ απαγγέλλει:
Κακορίζικοι, πού πάτε
του Αχελώου μεσ’ στη ροή
και πιδέξια πολεμάτε
από την καταδρομή.
Να αποφύγετε! Το κύμα
έγινε όλο φουσκωτό
εκεί ευρήκατε το μνήμα
πριν να ευρήτε αφανισμό (Εθνικός ύμνος, στροφές 105-106).
*
Κι όταν τελειώνει η μάχη, οι Τόποι Μνήμης μεταφέρονται στα έντυπα ή στις ιστοσελίδες των συλλόγων. Διαβάζουν, μπαίνουν στο site και καμαρώνουν.[15] Το θέμα γίνεται αντικείμενο πολιτιστικής πολιτικής. Το περιβάλλον γίνεται φορέας των πολιτιστικών δρώμενων. Ο τόπος, τ’ Αλώνι της Κορομηλιάς, γίνεται «Κρεμαστάρι της Μνήμης»[16] κι ο κόσμος προσκυνητής.
Δρ. Χρυσούλα Σπυρέλη
[1] Το κείμενο είναι απόσπασμα από εισήγηση δημοσιευμένη στα ΠΡΑΚΤΙΚΑ του ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ που διοργάνωσε 19 και 20 Ιουνίου 2010 ο πρώην Δήμου Παρακαμπυλίων. Ο τόμος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πασχέντη, Αγρίνιο 2011. με τον τίτλο « Αχελώος και τα χωριά «Περί τον καλούμενον Καμπύλον ποταμόν», επιμέλεια Αθαν. Παλιούρας και Χρυσούλα Σπυρέλη.
[2] Βλ. και Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ, στο κεφάλαιο «Η κατάσταση στη Δυτική Ελλάδα. Νίκη του Καραϊσκάκη στο Σοβολάκο», σσ. 291-293.
[4] Ο Ζαχαρής Ι. Στουρνάρας (1802) είχε αδελφό τον Νίκο Ι. Στουρνάρα, ο οποίος είχε γιους τον Αλέξιο (1854), τον Πάνο και το Φώτη.
[5] Όπως προκύπτει από προφορικές μαρτυρίες την ασημένια κούπα του Χατζη-Μπέντου αρχικά την είχε κάποιος Στουρνάρας (πιθανόν γιος ή ανεψιός του πολεμιστή), ο οποίος παντρεύτηκε κόρη του Χρήστου Ρούσση και αδελφή του Αλέξη Ρούσση. Σήμερα γιατρού Νίκου Ρούσση, απόγονο του Αλέξη..
[6] Ο Ζαχαρής Ι. Στουρνάρας (Έτ. Γεν. 1802) είχε γιο τον Ελευθέριο Ζαχαρή Στουρνάρα (Έτ. Γεν. 1854) και εγγονό του τον Ζαχαρή Ελευθερίου Στουρνάρα (1904), ο οποίος με βάση τα σημειώματα του παππού του και με όσα άκουσε από τον πατέρα του, κατέγραψε το ιστορικό της μάχης και στο τέλος πρόσθεσε το εξής βιογραφικό σημείωμα για τον παππού του:
«Αυτά τα ομολόγησε ο Ζαχαρίας Στουρνάρας ο οποίος έλαβε μέρος εις την μάχην δε, εις το πλευρό του Καραϊσκάκη, εις το παιδί του Ελευθέριο, τον πατέρα μου, όστις τα διηγήθηκε κατά γράμμα όπως τα παραθέτω.
Ο Ζαχαρίας Στουρνάρας εγεννήθη το 1802 εν Χούνη. Στο Νυχτερινό σχολείο έμαθε από τον παπά λίγα γράμματα. Το 1819 κατετάγη στην ομάδα του Καραϊσκάκη, όπου υπέστη τας σωματικάς ασκήσεις τις οποίες ο Καραϊσκάκης είχε στο πρόγραμμά του επειδή διεκρίνετο για την ευκινησίαν, την ευθυβολίαν, την υπακοή, προθυμίαν, το θάρρος και απέκτησε γρήγορα πολεμικήν εμπειρία. Ο Καραϊσκάκης τον αγαπούσε και τον είχε κοντά του μεταξύ των καλύτερων ανδρών του στρατού του. Έλαβε μέρος διακριθείς εις πολλάς μάχας εις την μάχην έξωθεν του Μεσολογγίου κατά τη δεύτερη πολιορκίαν που χτύπησε τους Τούρκους εκ των νώτων ο Καραϊσκάκης, εις την μάχην της Αράχωβας όπου τραυματίστηκε διαμπερές τραύμα εις το αριστερόν του χέρι και ενοσηλεύθη εις την καλύβα ενός βλάχου επί εξαμήνου έλαβε μέρος εις την τελευταίαν πολιορκίαν του Μεσολλογγίου αλλά και εις την Έξοδον […]. Το 1841 έλαβεν το αριστείον Ανδρείας, το δίπλωμα τυ οποίον βρίσκεται εις τας χείρας μας σήμερον». (Φωτοαντίγραφο στο αρχείο μου).
[7] Ο Δημ. Ζαχαρής Στουρνάρας διέθεσε για την έρευνά μου, με επιστολή του (27/7/2003) στο αρχείο μου, φωτοαντίγραφο των χειρόγραφων του πατέρα του Ζαχαρία Στουρνάρα (1904) και φωτοτυπία από το «Αριστείον Ανδρείας» που έλαβε ο προπάππος του Ζαχαρής Στουρνάρας (1802) για την δράση του στον αγώνα για την απελευθέρωση του έθνους (ημερομηνία απονομής: 31 Μαρτίου 1841). Το «Αριστείον Ανδρείας» φέρει πάνω αριστερά χειρόγραφη ένδειξη "φ.3253".
[8] Βλ. επίσης στην περιοδική έκδοση, Ιστορικά της Ρούμελης, τόμος Α (1973-1979) και τόμος Β, Αθήνα 1979, σσ. 71-92 και σ. 131 αντίστοιχα.
[9] Σχετικά βλ. στο: [Ανυπόγραφο] "Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του πολεμάρχου του ’21, Γ. Καραϊσκάκη", εφ. Αχελώος, Δεκέμβριος 1985. Την προτομή στη θέση Ταμπούρια στον Άγιο Βλάση έστησε η «Ένωσις Παρακαμπυλίων». Στην εκδήλωση μίλησαν ο Γιάννης Πολυχρόνης, ένας από τους ιδρυτές του Συλλόγου Παρακαμπυλιωτών, ο καθηγητής Γυμναστικής Αγωγής, Κων/νος Χειμάρρας και ο συγγραφέας Ν. Σκιαδάς. Στο κάτω μέρος της στήλης αναγράφονται τα ονόματα όσων συμμετείχαν οικονομικά στο έργο: Σύλλογος Ευρυτάνων Αμερικής, Σύλλογος Ναυπακτίων Αμερικής, Πολυχρόνης Ιωάννης, Παπαγιάννης Γεώργιος, Πολυχρόνη Κων/να, Χειμάρρας Κων/νος, Πάστρας Γεώργιος, Μπουσδούνης Ευάγγελος, Καλογεράς Ανδρέας, Σχίζας Κων/νος, Σύλλογος Αγιοβλασιτών Τριχωνίδας Αττικής.
[10] Για την ιστορία των εκδηλώσεων στην τοποθεσία Ταμπούρια του Καραϊσκάκη βλ. Χρυσούλας Σπυρέλη, «Η ιστορία των εκδηλώσεων για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη στον Άγιο Βλάση του Δήμου Παρακαμπυλίων», εφ. Αχελώος (έκδοση του συλλόγου Αγιοβλασιτών Αθήνας), Απρίλιος – Ιούνιος 2002.
[11] Αναφέρουμε: α) Γεωργ. Παπαγιάννη, Η μάχη της Κορομηλιάς και ο Καραϊσκάκης, Αθήνα 1971 (σημειώνουμε ότι ο εισαγγελέας Γ. Παπαγιάννης ήταν ο πρόεδρος του "Συλλόγου Ιστορικών Μελετών του Ιερού Αγώνος εις Στερεά Ελλάδα"). β) Ν. Γ. Σκιαδάς, «Κορομηλιά», λήμμα στην Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια (εκδότης: Ι. Κουφός).
[12] Βάια Σπυρέλη, Η μάχη της Κορομηλιάς (1823), Αγρίνιο 2001-2006. Κυκλοφόρησε μικρό αριθμό αντιτύπων. Ένα από αυτά παραχωρήθηκε στο στρατηγό Στέργιο Τέγο για το Μουσείο «Γ. Καραϊσκάκης» στο Μαυρομμάτι Καρδίτσας.
[14] Οι τοπικές παραδόσεις συνδέουν τον πνιγμό των Τούρκων στο ποτάμι με το θαύμα του Αγ. Βλασίου, ο οποίος εορτάζεται στις 17 Αυγούστου και συνδυάζεται με τοπική πανήγυρη.
[16] Ο Κ. Basso περιγράφει αυτές τις τοποθεσίες σαν τα «μνημονικά κρεμαστάρια» όπου οι λαοί κρεμούν «τα ηθικά διδάγματα της ιστορίας». Η αναφορά στο Στ. Σταυρίδης, ό.π., σ. 27.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου